Manoj Aachary: ધાર્મિક શિવ કથા : ભાગ 288
શ્રાવણ સુદ નોમ : મહાકાલેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ
🕉️ 🙏🏻 🕉️ 🙏🏻 🕉️ 🙏🏻
મહાકાળેશ્વર મંદિર ભારત દેશમાં આવેલાં બાર જ્યોતિર્લિંગમાં ત્રીજા નંબરે આવે છે, જે મધ્યપ્રદેશ રાજ્યના ઉજ્જૈન નગરમાં ક્ષિપ્રા નદીના કિનારે આવેલું છે. પુરાણો, મહાભારત અને કાલિદાસ જેવા મહાકવિઓની રચનાઓમાં આ મંદિરનું મનોહર વર્ણન મળી આવે છે. સ્વયંભૂ, ભવ્ય અને દક્ષિણમુખી હોવાને કારણે મહાકાળેશ્વર મહાદેવની અત્યંત પુણ્યદાયી મહત્તા રહેલી છે. શિવપુરાણની કોટિરુદ્રસંહિતાના 17માં અધ્યાયમાં મહાકાલના ઉજ્જૈનીમાં પ્રાગટ્યની કથા વર્ણીત છે. અવંતી નગરી એટલે ઉજ્જૈન નગરીમાં એક વિદ્વાન અને વેદોનો જાણકાર બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. તે શિવપૂજામાં સર્વકાળ આસક્ત હતો. તે બ્રાહ્મણને ચાર પુત્રો હતા. સૌથી મોટો દેવપ્રિય, બીજો પ્રિય મેધા, ત્રીજો સુકૃત તથા ચોથો સુવ્રત હતો. તે સમયે રત્નમાલા પર્વત પર દૂષણ નામનો મોટો અસુર રહેતો હતો. બ્રહ્માના વરદાનને કારણે તેણે આખા જગતને તુચ્છકારી નાખ્યું. તેણે દેવોને જીતી લઈ તેમનાં સ્થાનો પચાવી પાડ્યા અને શિવભકતિ બંધ કરાવી. આ દૂષણ પોતાના ચાર મોટા દૈત્યો દ્રારા બ્રાહ્મણોને વિનાશ કરવા લાગ્યો. બ્રાહ્મણો આ દૈત્યનો ઉત્પાત જોઈ ખૂબ જ દુઃખી થયા. ત્યારે વેદપ્રિયે તેમને કહ્યું આપણી પાસે દુષ્ટોને ડરાવનારૂં મોટું સૈન્ય નથી તેથી આપણે સૌ શિવની આરાધના કરીએ તે જ આપણું રક્ષણ કરશે અને સૌ શિવપૂજામાં મગ્ન રહેવા લાગ્યા. તેમની શિવપૂજા જોઈ પાંચ વર્ષનો શ્રીકર નામનો એક ગોપબાળ શિવપૂજા તરફ આકર્ષાયો. તેણે એક સામાન્ય પત્થરની સ્થાપના કરી અને જેવી આવડી તેવી પૂજા કરતો થઈ ગયો. કહે છે કે એ શ્રીકરની શુદ્ધ સાધના જ હતી, કે જે કાળના પણ કાળ મહાકાળને ઉજ્જૈનીમાં લઈ આવી. આ બાજુ દૂષણને શિવપૂજાની જાણ થતા જ અસૂર સૈનિકોને આજ્ઞા કરી કે આ બ્રાહ્મણોને મારી નાખો અને તેઓ આવ્યા પરંતુ ગોપબાળ શ્રીકરની સાથે સૌ શિવભકિતમાં લીન હતા અને તેમનાથી કંઇ જ થયું નહીં, તેથી ભયભીત થયા અને અસૂરરાજ દૂષણ પાસે પહોંચ્યા. અત્યંત ક્રોધિત થઈને સૌને મારી નાંખવા તે આ સ્થળે આવ્યો અને શિવલિંગ પર પ્રહાર કર્યો. એ સમયે જ શિવલિંગ સ્થાને મોટો ખાડો થઈ ગયો અને ખાડામાંથી ભોળાનાથ હૂંકાર કરીને મહાકાલરૂપે પ્રગટ થયા. ભગવાન શિવે ત્રીજું નેત્ર ખોલતાની સાથે જ પ્રચંડ અગ્નિ જ્વાળા નીકળી ને દૂષણ દૈત્ય ત્યાં ને ત્યાં જ બળીને ભસ્મ બની ગયો અને એ ભસ્મથી આખા શરીરે ભોલેનાથે લેપ કર્યો અને સમગ્ર સૈન્યનો પણ નાશ કર્યો. ભગવાનનું આ અદ્દભુત ચરિત્ર જોઈને બધા મુનિગણ તથા દેવતાઓ પ્રસન્ન થયા. આકાશમાંથી પુષ્પવૃષ્ટિ થઇ. પછી ભોળાનાથે પેલા બ્રાહ્મણો પર પ્રસન્ન થઈ વરદાન માંગવા કહ્યું. ત્યારે તેમણે કહ્યું તમે અમને મુક્તિ આપી, સંસારસમુદ્રથી પાર ઉતારો તેમજ લોક રક્ષાર્થે તમે અહીં રહો. ગોપબાળ શ્રીકરને આશીર્વાદ આપીને ભોળાનાથ તે અતિશય ઊંડા ખાડામાં બિરાજ્યા અને શિવલિંગ સ્વરૂપે જ પ્રકટ થયાં. એ સદાશિવ મહાકાલેશ્વર નામે જાણીતા થયાં. શાસ્ત્રોમાં આ શિવલિંગની મહત્તાનું વર્ણન કરતા કહેવાયું છે કે, આકાશે તારકં લિંગમ્, પાતાલે હાટકેશ્વરમ્ । ભૂલોકે ચ મહાકાલો: લિંગમ્ ત્રય નમોડસ્તુતે ।। એટલે કે આકાશ, પાતાળ અને ભૂલોક પર સ્થિત મહત્વના ત્રણ શિવલિંગોમાં મહાકાલની ગણના ‘ભૂલોકના સ્વામી’ તરીકે થઈ છે. ઉજ્જૈનમાં તો મહાકાલ જ સર્વેસર્વા મનાય છે અને એટલે જ તો તે અહીં રાજાધિરાજ તેમજ અવંતિકાનાથ તરીકે પૂજાય છે. મહાકાલેશ્વરનું જ્યોતિર્લિંગ એ એકમાત્ર એવું જ્યોતિર્લિંગ છે કે જે દક્ષિણાભિમુખ છે અને એટલે જ અહીં બિરાજમાન દેવાધિદેવ ‘દક્ષિણામૂર્તિ’ તરીકે પણ પ્રસિદ્ધ છે. સમગ્ર વિશ્વમાં મહાકાલ એ એકમાત્ર એવા દેવ મનાય છે કે જે અદભુત શણગાર સાથે વિવિધ સ્વરૂપોમાં ભક્તોને દર્શન દે છે. માત્ર આ જ મંદિરમાં રોજ સવારે ભસ્મ આરતી કરવામાં આવે છે. સવારે કપાટ ખુલ્યા પછી સૌથી પહેલાં ગર્ભગૃહની સફાઈ કરવામાં આવે છે. તે પછી ભગવાન મહાકાળને સ્નાન કરાવવામાં આવે છે. સ્નાન કર્યા પછી ભગવાનનો પંચામૃત અભિષેક કરવામાં આવે છે. અભિષેક કર્યા પછી શ્રદ્ઘાળુઓને ગર્ભગૃહમાં પ્રવેશ આપવામાં આવે છે. આ દરમિયાન કોટિતીર્થ કુંડથી લાવવામાં આવેલ જળ પૂજારી અને શ્રદ્ધાળુઓ શિવલિંગ ઉપર અર્પણ કરે છે, તેને હરિઓમ જળ કહેવામાં આવે છે. તે પછી બાબા મહાકાળની ભસ્મઆરતી થાય છે. આ આરતી સૂર્યોદય પહેલાં સવારે 4 વાગે કરવામાં આવે છે. શિવપુરાણ પ્રમાણે ભસ્મને તૈયાર કરવા માટે કપિલા ગાયના છાણા, પીપળો, વડ, ગરમાળો અને બોરના વૃક્ષની લાકડીઓને એકસાથે અગ્નિ આપવામાં આવે છે. મંત્રોચ્ચાર કરવામાં આવે છે. આ વસ્તુઓથી જે ભસ્મ તૈયાર થાય છે તેને કપડાંથી ચાળવામાં આવે છે. આ પ્રકારે તૈયાર કરેલી ભસ્મ શિવલિંગ પર અર્પિત કરવામાં આવે છે. શિવજી ભસ્મ ધારણ કરીને સંદેશ આપે છે કે જ્યારે આ સૃષ્ટિનો નાશ થશે, ત્યારે બધા જીવોની આત્માઓ પણ શિવજીમાં જ સમાહિત થઈ જશે. ભગવાન મહાકાળેશ્વર અંગે વિવિધ ધર્મગ્રંથોમાં ઉલ્લેખ છે કે મહાકાળેશ્વર જ્યોતિર્લિંગના દર્શન કરવા માત્રથી અકાળ મૃત્યુથી મુક્તિ અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. કાળનો અર્થ છે મૃત્યુ અને જે મહાકાળ એટલે મૃત્યુના સ્વામીના ભક્ત હોય તેને અકાળ મૃત્યુથી કેવો ભય? એટલે ભગવાન મહાકાળેશ્વર અંગે આ વાક્ય પણ પ્રચલિત છે.
अकाल मृत्यु वो मरे जो काम करे चांडाल का।
काल उसका क्या करे जो भक्त हो महाकाल का।
✍️ મનોજ ઇન્દ્રવદન આચાર્ય
(શ્રી સિધ્ધ ગાયત્રી શક્તિપીઠ, રાજકોટ)
] Manoj Aachary: ધાર્મિક શિવ કથા : ભાગ 289
શ્રાવણ સુદ દસમ : ઓમકારેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ
🕉️ 🛕 🚩 👏 💐 🕉️
હાલ આપણે ભગવાન શંકરનાં સાક્ષાત સ્વરૂપ એવા બાર જ્યોતિર્લિંગનાં કથા દ્વારા દર્શન કરી રહ્યા છીએ, જેમાંના 3 જ્યોતિર્લિંગનાં દર્શન આપને કરાવ્યા છે. દંતકથા અનુસાર ઓમકારેશ્વરના દર્શનની યાત્રા ત્યાં સુધી પરિપૂર્ણ નથી થતી કે, જ્યાં સુધી ભક્તો મમલેશ્વરના દર્શન ન કરી લે. કારણ કે, ઓમકારેશ્વરને શિવજીની આત્મા મનાય છે, તો મમલેશ્વરને તેમનું શરીર ! ઓમકાર એટલે તો એ નાદ જે સમસ્ત સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિનું કારણ મનાય છે. આ એ જ નાદ છે કે જેની અંદર પ્રલયકાળમાં સૃષ્ટિ વિલિન થઈ જાય છે. ‘ૐ’નો નાદ તો બ્રહ્માંડના કણ-કણમાં વ્યાપ્ત છે પરંતુ ધરતી પર ઓમકારનું સાક્ષાત નિવાસ્થાન જો કોઈ મનાતું હોય, તો તે છે ઓમકારેશ્વરની દિવ્ય ભૂમિ. 12 જ્યોતિર્લિંગમાંથી ચોથું જ્યોતિર્લિંગ ઓમકારેશ્વર છે. તે મધ્યપ્રદેશના શિવપુરીમાં સ્થિત છે. અહીં ઓમકારેશ્વર અને અમલેશ્વર નામના બે જ્યોતિર્લિંગની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ એકમાત્ર જ્યોતિર્લિંગ છે જે નર્મદાના ઉત્તરી કાંઠે આવેલું છે. એવું કહેવામાં આવે છે કે, આ તટ ૐ આકારનો છે. અહીં દરરોજ અહિલ્યાબાઈ હોલ્કરની તરફથી માટીથી બનેલા 18 શિવલિંગને તૈયાર કરવામાં આવે છે અને નર્મદા નદીમાં વિસર્જન કરવામાં આવે છે. આ જ્યોતિર્લિંગ પંચમુખી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, ભગવાન શિવ ત્રણેય લોકમાં ફરવા નીકળે છે ત્યારે અહીં આરામ કરે છે. આ ટાપુનો આકાર જ ‘ૐ’ સ્વરૂપ છે અને અહીં જ ‘ઓમકારેશ્વર’ જ્યોતિર્લિંગ સ્વરૂપે ભક્તોને દર્શન આપી રહ્યા છે દેવાધિદેવ મહાદેવ. શ્રદ્ધાળુઓ અહીં જળમાર્ગે નર્મદાના નીરને નિહાળતા અને અદભુત પ્રાકૃતિક સૌંદર્યને માણતા ઓમકારેશ્વરના સ્થાનકે દર્શનાર્થે પહોંચે છે. અહીં મંદિરના ગર્ભગૃહમાં ભક્તોને મહેશ્વરના અત્યંત દિવ્ય રૂપના દર્શન થાય છે. શિવપુરાણની કોટિરુદ્રસંહિતાના અઢારમાં અધ્યાયમાં ઓમકારેશ્વર જ્યોતિર્લિંગના પ્રાગટ્યની કથા વર્ણીત છે. કહે છે કે, એકવાર નારદમુનિ ગિરિરાજ વિંધ્ય પર આવ્યા. વિંધ્યાચળે ખૂબ જ આદર સાથે નારદજીનું પૂજન કર્યું અને સાથે જ મનમાં એવો ભાવ લાવ્યા કે, “મારે ત્યાં સર્વ કાંઈ છે, કોઈ પણ વાતની કમી નથી” અહંકારનાશક નારદમુની વિંધ્યાચળના અભિમાનને પામી ગયા અને એટલે જ તે બોલ્યા કે, “હે વિંધ્યાચળ ! તમારે ત્યાં બધું જ છે. તો પણ, મેરુ પર્વત તમારાથી બહુ ઊંચો છે. તેના શિખરનો ભાગ તો દેવતાઓના લોક સુધી પહોંચેલો છે, જ્યારે તમારા શિખરનો ભાગ તો ક્યારેય ત્યાં સુધી પહોંચી શકે તેમ જ નથી.” નારદમુનિ તો બોલીને ચાલ્યા ગયા પરંતુ વિંધ્યાચળને તેમનું જીવન વ્યર્થ લાગવા માંડ્યું. આખરે તેમણે વિશ્વનાથ ભગવાન શંભુનું શરણું લીધું. હાલ જ્યાં ઓમકારેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ સ્થિત છે, તે જ પાવની ભૂમિ પર વિંધ્યાચળે અખંડ તપસ્યા કરી. જેનાથી પ્રસન્ન થઈ સાક્ષાત મહેશ્વર તે ભૂમિ પર પ્રગટ થયા. મહાદેવે વિંધ્યાચળને માનસિક પરિતાપથી મુક્તિ અપાવી અને પછી આ પાવની ભૂમિ પર જ સ્થિર થઈ ગયા. દેવાધિદેવ ઓમકારની ભૂમિ પર પ્રગટ થયા હોઈ, તે ‘ઓમકારેશ્વર’ના નામે પ્રસિદ્ધ થયા. સ્કંદપુરાણાનુસાર જોઈએ તો સૂર્યવંશી રાજા માંધાતાએ ઓમકાર પર્વત પર તપ કર્યું હતું અને તેમના તપથી પ્રસન્ન થઈ મહાદેવ અહીં જ્યોતિર્લિંગ સ્વરૂપે વિદ્યમાન થયા છે, જેને લીધે જ ઓમકાર પર્વત એ માંધાતા પર્વત તરીકે પણ ઓળખાય છે. ઓમકારેશ્વર ધામમાં જેટલો મહિમા ‘ઓમકારેશ્વર’ના દર્શનનો છે. તેટલો જ મહિમા ‘મમલેશ્વર’ના દર્શનનો છે. દંતકથા અનુસાર ઓમકારેશ્વરના દર્શનની યાત્રા ત્યાં સુધી પરિપૂર્ણ નથી થતી કે જ્યાં સુધી ભક્તો મમલેશ્વરના દર્શન ન કરી લે. કારણ કે, ઓમકારેશ્વરને શિવજીની આત્મા મનાય છે, તો મમલેશ્વરને તેમનું શરીર ! શિવરાપુરાણની કોટિરુદ્રસંહિતાના અઢારમાં અધ્યાયમાં ઉલ્લેખ અનુસાર તો ઓમકારેશ્વર અને મમલેશ્વર એ વાસ્તવમાં એક જ શિવલિંગમાંથી વિભક્ત થયેલાં બે શિવલિંગ છે ! કહે છે કે દેવતાઓની પ્રાર્થનાને વશ થઈ મહાદેવે આ ભૂમિ પર બે સ્વરૂપ ધારણ કર્યા હતા. જેમાંથી મુખ્ય ઓમકાર નામથી પ્રસિદ્ધ થયું, જ્યારે બીજું પરમેશ્વર, અમલેશ્વર તેમજ મમલેશ્વર જેવાં નામથી ખ્યાત થયું. એ જ કારણ છે કે અહીં આ બંન્ને શિવલિંગના દર્શન બાદ જ જ્યોતિર્લિંગ દર્શનની યાત્રાના પૂર્ણ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે.
।। हर हर महादेव ।।
✍️ મનોજ ઇન્દ્રવદન આચાર્ય
(શ્રી સિધ્ધ ગાયત્રી શક્તિપીઠ, રાજકોટ)
[] Manoj Aachary: ધાર્મિક શિવ કથા : ભાગ 290
શ્રાવણ સુદ અગિયારસ : કેદારનાથ જ્યોતિર્લિંગ
🕉️ 🛕 🚩 🔱 🕉️
જ્યોતિર્લિંગનું હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ સ્થાન છે અને ભગવાન શિવના શાશ્વત સ્વરૂપના પ્રતીક તરીકે તેની પૂજા કરવામાં આવે છે. જ્યોતિર્લિંગમાં ભગવાન શિવનો પોતાનો વાસ છે. પુરાણો અનુસાર, ભગવાન શિવ પોતે જ આ 12 સ્થળોએ પ્રગટ થયા હતા. આ જ્યોતિર્લિંગોના માત્ર દર્શન, પૂજા, ઉપાસના અને જાપ કરવાથી ભક્તોનાં બધાં પાપો દૂર થાય છે. આજે આપણે પાંચમાં જ્યોતિર્લિંગ વિશે જાણકારી મેળવીએ. ઉત્તરાખંડ રાજ્યના હિમાલય પર્વતની તળેટીમાં આવેલા કેદારનાથ જ્યોતિર્લિંગ અથવા કેદારનાથ ધામ (કેદારનાથ મંદિર) એ ભગવાન શંકરને સમર્પિત એવું હિંદુઓનું પવિત્ર સ્થાન છે. આ સ્થળ હિમાલયની ગિરિમાળામાં ગઢવાલ ક્ષેત્રમાં ભારત દેશના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં રુદ્રપ્રયાગ જિલ્લામાં મંદાકિની નદીને કિનારે આવેલું છે. આ ધામ હવામાનની વિષમતાના કારણે તેમજ દુર્ગમ ભૌગોલિક પરિસ્થિતિઓને કારણે વર્ષ દરમ્યાન અક્ષયતૃતિયાથી શરૂ કરીને કાર્તિક સુદ પૂર્ણિમા સુધી દર્શન માટે ખુલ્લું રહે છે. ત્યારબાદ શિયાળાની શરૂઆત થતાં જ ભગવાનને સ્થળાંતરિત કરીને ઉખીમઠ ખાતે પૂજન અર્ચન અર્થે લાવવામાં આવે છે. આ ક્ષેત્રનું નામ કેદારખંડ હોવાને કારણે ભગવાન સદાશિવને અહીં કેદારનાથ એટલે કે કેદારના નાથ તરીકે પૂજવામાં આવે છે. પૌરાણિક કથા અનુસાર હિમાલયના કેદાર શ્રૃંગ પર ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર મહાતપસ્વી નર અને નારાયણ ઋષિ તપસ્યા કરતા હતા. તેમની આરાધનાથી પ્રસન્ન થઈને ભગવાન શંકરે પ્રકટ થયા અને તેમની પ્રાર્થનાને જોઈને જ્યોતિર્લિંગના રૂપમાં હંમેશા વિરાજમાન રહેવાનું વરદાન આપ્યું. આ સ્થળ કેદારનાથ પર્વતરાજ હિમાલયના કેદાર નામક શ્રૃંગ પર આવેલું છે. આ મંદિર સૌ પ્રથમ પાંડવોએ બનાવડાવ્યું હતું પરંતુ સમયની સાથે તે લુપ્ત થઈ ગયું. આ પછી 8મી સદીમાં આદિ શંકરાચાર્યે એક નવા મંદિરનું નિર્માણ કરાવ્યું જે 400 વર્ષ સુધી બરફમાં દબાયેલું રહ્યું. આ મંદિરની પાછળ તેમની સમાધિ પણ છે. કેદારનાથ ધામ દરેક બાજુએથી પહાડો ઘેરાયેલું છે. એક તરફ 22 હજાર ફૂટ ઉંચા કેદારનાથ, બીજી તરફ 21,600 ફૂટ ઉંચા ખર્ચકુંડ અને ત્રીજી તરફ 22,700 ફૂટ ઉંચો ભરતકુંડ. કેદારનાથ ધામ દેશના બાર જ્યોતિર્લિંગોમાં સર્વોચ્ચ કેદારેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ છે. અહીંયા પહાડ જ નહીં પરંતુ પાંચ નદીઓનો પણ સંગમ થાય છે. મંદાકીની, ક્ષીરગંગા, સરસ્વતી અને સ્વર્ણગૌરી. આ નદીઓનું ખાસ અસ્તિત્વ નથી રહ્યું પરંતુ અલકનંદાની સહાયક મંદાકીની નદી આજે પણ મૌજૂદ છે. તેના જ કિનારે કેદારેશ્વર ધામ છે. અહીંયા શિયાળામાં કેદારનાથ ધામની ચારેય બાજુ ભારે બરફવર્ષા થાય છે. દિવાળીના બીજા દિવસે ઠંડીમાં કેદારનાથ મંદિરના દ્વાર બંધ કરી દેવામાં આવે છે. 6 મહિના સુધી અખંડ દીવો પ્રજ્વલિત રહે છે. પૂજારી કપાટ બંધ કરીને ભગવાનના વિગ્રહ અને દંડને 6 માસ સુધી પહાડની નીચે ઉખીમઠમાં લઈ જાય છે. 6 મહિના બાદ મે અથવા એપ્રિલના અંતમાં કેદારનાથ મંદિરમાં કપાટ ખુલે છે ત્યારે ઉત્તરાખંડની યાત્રા પ્રારંભ થાય છે. 6 મહિના સુધી મંદિર આસપાસ કોઈ નથી રહેતું પરંતુ આશ્ચર્યની વાત એ છે કે દીવો 6 મહિના સુધી પ્રજ્વલિત રહે છે. આ ઉત્તરાખંડનું સૌથી મોટું શિવ મંદિર છે, જે કટવા પથ્થરોના વિશાળ શિલાખંડોને જોડીને બનાવાયું છે. આ શિલાખંડ ભૂરા રંગના છે. મંદિર લગભગ 6 ફૂટ ઉંચા ચબૂતરા પર બનેલું છે. લગભગ 85 ફુટ ઉંચું, 187 ફુટ લાંબુ અને 80 ફુટ પહોળું છે કેદારનાથ મંદિર. તેની દિવાલો 12 ફુટ પહોળી છે. કેદારનાથ મંદિર ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. તેનો પહેલો ભાગ ભૂગર્ભ આશરે 8 હજાર વર્ષ જૂનો મનાય છે. બીજો ભાગ એટલે દર્શનમંડપ, જ્યાં લોકો પ્રાર્થના, ઉપાસના કરે અને ત્રીજો ભાગ સભામંડપ દર્શનાર્થે. મંદિરમાં મુખ્ય ભાગ મંડપ અને ગર્ભગૃહની ચારે તરફ પ્રદિક્ષણા પથ છે. બહાર પ્રાંગણમાં નંદી વાહન સ્વરૂપે બિરાજમાન છે. આ મંદિર એક હજાર વર્ષથી સાર્વજનિક રીતે પૂજાતું આવ્યું છે. મંદિરની અંદર અંધકાર હોય છે અને દીપના અજવાળે ભગવાન શિવજીના દર્શન થાય છે. શિવલિંગ સ્વયંભૂ છે. મંદિરમાં પ્રવેશતા યાત્રીઓ જળાભિષેક અને પુષ્પમાળા ચડાવે છે અને ભગવાનને ઘી અર્પણ કરીને બહાર નીકળે છે. એવું કહેવાય છે કે જે વ્યક્તિ કેદારનાથની યાત્રા કર્યા વગર બદ્રીનાથની યાત્રા કરે છે તેની યાત્રા નિષ્ફળ જાય છે. અસહ્ય ઠંડી, વારંવાર પડતો વરસાદ અને સૂસવાટા મારતા પવનને સહન કરીને કેદારનાથ મંદિરના દર્શને આવતા શ્રદ્ધાળુઓની શ્રદ્ધાને ચોક્કસ સલામ કરવી પડે. શ્રી કેદારનાથ મંદિર જવા માટે સડક માર્ગ ઉપલબ્ધ નથી. આથી પગપાળા કે ઘોડા પર સવાર થઈ અથવા ડોળી (પાલખી) દ્વારા જવું પડે છે. હિમાલયમાં આવેલા ચારધામ પૈકીનું આ એક ધામ ગણાય છે. આ સ્થળે જવા માટે ગૌરીકુંડ સુધી વાહનોની સગવડ મળે છે, જે કેદારનાથથી ૧૪ કિ.મી. જેટલા અંતરે આવેલું છે. ઇ.સ. ૨૦૧૩માં આવેલા પૂરને કારણે ગૌરીકુંડથી રામબાડાનો જૂનો રસ્તો સંપૂર્ણપણે ધોવાઈ ચુક્યો છે.
✍️ મનોજ ઇન્દ્રવદન આચાર્ય
(શ્રી સિધ્ધ ગાયત્રી શક્તિપીઠ, રાજકોટ)
Manoj Aachary: ધાર્મિક શિવ કથા : ભાગ 291
શ્રાવણ સુદ બારસ : ભીમાશંકર જ્યોતિર્લિંગ
🛕 🙏🏻 🛕 🙏🏻 🛕
મહારાષ્ટ્રના પુણે શહેરથી લગભગ 110 કિ.મી. ઉત્તર-પશ્ચિમ અને ગાંવખેડાથી 50 કિ.મી.ના અંતરે સહ્યાદ્રિ પર્વતમાળામાં આરુઢ છે ભોળાનાથનું ધામ ભીમાશંકર જ્યોતિર્લિંગ. આ સ્થળેથી ભીમા નદી નિકળીને દક્ષિણ પશ્ચિમ દિશામાં વહીને રાયચૂર જિલ્લામાં કૃષ્ણા નદી સાથે મળી જાય છે. આ સ્થાનને ભગવાન શિવના પ્રસિદ્ધ જ્યોતિર્લિંગના રૂપમાં પૂજવામાં આવે છે. ભીમાશંકર ભારતમાં જોવા મળતા બાર જ્યોતિર્લિંગમાંથી એક અને છઠ્ઠા ક્રમે હોવાથી વિશ્વ પ્રસિદ્ધ પણ છે. નોંધનીય છે કે બાર જ્યોતિર્લિંગોમાં પાંચ મહારાષ્ટ્રમાં સ્થિત છે. આશરે 3,250 ફૂટની ઊંચાઈ ઉપર સ્થિત આ મંદિર આખા દેશમાં આસ્થાનું એક મોટું કેન્દ્ર માનવામાં આવે છે. શાસ્ત્રોમાં મળતા વર્ણન મુજબ દેવોના અનુરોધથી ભગવાન શિવે ભીમાશંકરના રૂપે સહ્યાદ્રી પર્વતમાળા ઉપર નિવાસ કર્યો હતો. શિવપુરાણમાં ભીમાશંકર જ્યોતિર્લિંગનું વર્ણન મળે છે. જે મુજબ પ્રાચીનકાળમાં ભીમા નામનો એક રાક્ષસ હતો. ભીમા કુંભકર્ણનો પુત્ર હતો. ભીમાનો જન્મ તેના પિતાના મૃત્યુ પછી થયો હતો. ભીમા જ્યારે મોટો થયો ત્યારે તેની માતાએ તેને પિતાના વધની કથા કહી જેથી તે ભગવાન રામને પોતાના પિતાની હત્યાના દોષી માની બદલો લેવાનું નક્કી કર્યું હતું. ભીમાએ તપ દ્વારા બ્રહ્માજીને પ્રસન્ન કરી સૌથી શક્તિશાળી બનવાનું વરદાન માગી લીધું. જે બાદ તેણે દેવલોક અને પૃથ્વી લોકમાં હાહાકાર મચાવ્યો. તેણે જુદા જુદા પ્રદેશો જીતતા આસામના કામરુપ પ્રદેશ પર પણ કબ્જો કર્યો અને તેના રાજાને પકડીને પોતાની જેલમાં નાખી દીધા. રાજા સુદિક્ષણ ભગવાન શિવના પરમ ભક્ત હતા. તેમણે જેલમાં જ માટીથી શિવલિંગ બનાવી પૂજા કરવાનું શરું કરતા રાક્ષસ ભીમ ક્રોધાયમાન થયો અને તેણે પોતાના ખડગથી શિવલિંગ પર વાર કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. આ સાથે જ ચારેતરફ દિવ્ય તેજ ફેલાઈ ગયું અને લિંગમાંથી શિવ સ્વયં પ્રગટ થયા. રાક્ષસ ભીમા અને શંકર વચ્ચે તુમૂલ યુદ્ધ થયું અને ભગવાન શિવે ભીમાને શક્તિહીન કરી મારી નાખ્યો. ભીમા રાક્ષસના અત્યાચારથી મુક્ત થયેલા દેવતાઓએ શિવજીને પ્રાર્થના કરી કે તેઓ કાયમ માટે અહીં જ વાસ કરે અને પ્રસન્ન ભગવાન શિવે લિંગ સ્વરુપે પોતાનું સ્વરુપ પ્રસ્થાપિત કર્યું. ત્યારથી આ સ્થળનું નામ ભીમાશંકર અને જ્યોતિર્લિંગનું નામ પણ ભીમાશંકર પડી ગયું છે. અહીં મંદિર પ્રાંગણમાં જ દેવી પાર્વતીનું મંદિર, મોક્ષ કુંડ, સર્વતીર્થ કુંડ, જ્ઞાન કુંડ અને કુષારણ્ય કુંડ આવેલા છે, જેમાં કુષારણ્ય કુંડને ભીમ નદીનું ઉદ્ગમસ્થાન પણ માનવામાં આવે છે. આ મંદિરનું બાંધકામ પ્રાચીન અને અર્વાચીન નાગર શૈલીમાં કરવામાં આવ્યું છે. પ્રાચીન વિશ્વકર્મા સ્થપતિઓએ હાંસલ કરેલું પ્રાવીણ્ય અને ચોકસાઈ આ મંદિરમાં જોવા મળે છે. નિર્માણ ૧૩મી સદીમાં થયું હતું અને સભામંડપ ૧૮મી સદીમાં નાના ફડનવીસે બંધાવડાવ્યો હતો. મંદિરનું શિખર પણ નાના ફડનવીસે બનાવડાવ્યું હતું. મહાન મરાઠા શાસક શિવાજી આ મંદિરની પૂજા અર્ચના માટે ફાળો મોકલતા. અન્ય શિવ મંદિરની જેમજ આનું ગર્ભગૃહ નીચાણમાં આવેલું છે. અહીંનું સ્થાપત્ય એકંદરે નવું છે પણ ૧૩મી સદીના સાહિત્યમાં અહીંના ભીમાશંકરમ મંદિર અને (ભીમારથી નદી)નો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. સંત જ્ઞાનેશ્વરે ત્ર્યંબકેશ્વર અને ભીમાશંકરની મુલાકાત લીધી હોવાનું મનાય છે. અહીંના પટાંગણમાં રોમન શૈલીનો એક વિશિષ્ટ ઘંટ જોવા મળે છે, આ ઘંટ ચીમાજી અપ્પા (બાજીરાવ પેશ્વા પ્રથમના ભાઈ અને નાનાસાહેબ પેશ્વાના કાકા) દ્વારા ભેટ અપાયો હોવાનું મનાય છે. પોર્ટુગીઝ સામેના યુદ્ધના વિજય પછી ચીમાજી અપ્પાએ વસઈના કિલ્લાના બે વિશાળ ઘંટ લઈ લીધાં. તેમાંનો એક તેમણે અહીં ભીમાશંકરમાં અર્પણ કર્યો અને બીજો વાઈ નજીકના કૃષ્ણા નદી કિનારે આવેલા મેનોવાલી શિવ મંદિરને અર્પણ કર્યો. અહીં દેવ દર્શને આવો એટલે તમને કોઈ હીલ સ્ટેશનમાં આવ્યા હોય તેવો અનુભવ થશે. ભીમાશંકર મંદિરની બાજુમાં કમલાજાનું સ્મારક છે. કમલાજા એ પાર્વતીનો એક અવતાર છે, જેમણે ત્રિપુરાસુર સામેના યુદ્ધમાં ભગવાન શંકરને મદદ કરી હતી. બ્રહ્માએ કમળના ફૂલ દ્વારા કમલાજાને પૂજ્યા હતા. દાનવો સામેનાં યુદ્ધમાં શાકીની અને ડાકીની નામના શિવગણોએ શિવજીને મદદ કરી હતી, તેમને પણ અહીં પુજવામાં આવે છે. ભીમાશંકર નજીક સહ્યાદ્રીના પર્વતોમાં બે જાણીતા ફરવાલાયક સ્થળો પણ આવેલ છે. એક દુર્ગ અને બીજું ધાકોબા જે ખૂબ જાણીતા પોઈન્ટ છે. સાથે અહીંની આસપાસના હનુમાન તળાવ, ગુપ્ત ભીમાશંકર, ભીમા નદીનું મૂળ, નાગ ફણી, મુંબઈ પોઈન્ટ, સાક્ષી વિનાયક અને અન્ય ઘણાં સ્થળો જોવાલાયક છે. આ સાથે ભીમાશંકર એક સંવર્ધીત લાલ જંગલ ક્ષેત્ર છે જેમાં વિવિધ પ્રજાતિના પક્ષીઓ, પ્રાણીઓ, ફૂલો અને વનસ્પતિ જોઈ શકાય છે. જંગલના અંતરિયાળ ક્ષેત્રોમાં “શેકરુ” નામનું વિરલ પ્રાણી જોઈ શકાય છે. લીલોતરી ધરાવતો આ ટ્રેક શહેરની ભાગદોડવાળી લાઈફ ભૂલાવી દેશે, સાથે જ માનસિક શાંતિ પણ આપશે. જોકે તમારે અહીં જવું હોય તો ગ્રુપમાં જવું અથવા તો કોઈ સ્થાનિક ગાઈડની મદદ લેવી નહીંતર આડીઅવળી પગદંડીઓ અને ઘનઘોર જંગલ વચ્ચે ચોક્કસ રસ્તો ચૂકી જવાય તેવું છે. ટ્રેકિંગ પણ ગ્રુપમાં સાથે જ કરવું જેથી જંગલની ગીચતા તમારા મનમાં રોમાંચ, ભય, પારાવાર આનંદ અને સંતોષની લાગણીઓ એકસાથે ઊભરાવશે. આ લાગણીનો અનુભવ કદાચ ભીમાશંકરની તમારી મુલાકાતની સૌથી સારી યાદગીરી પણ બની રહેશે. અહીં આવવાનો સૌથી આદર્શ સમય ઑગસ્ટથી ફેબ્રુઆરી છે.
✍️ મનોજ ઇન્દ્રવદન આચાર્ય
(શ્રી સિધ્ધ ગાયત્રી શક્તિપીઠ, રાજકોટ)
Author: admin
Chief Editor: Manilal B.Par Hindustan Lokshakti ka parcha RNI No.DD/Mul/2001/5253 O : G 6, Maruti Apartment Tin Batti Nani Daman 396210 Mobile 6351250966/9725143877
